اصول سرمایه گذاری در بورس تفاوت خاصی با اصول سرمایه‌گذاری در بازارهای دیگر ندارد. شاید ساده‌ترین روش سرمایه‌گذاری این باشد که حساب سپرده بانکی باز کنید و سالانه ۲۰ درصد سود بانکی بگیرید. (در اینجا فرض کرده‌ایم که نرخ بهره بانکی سالانه بیست درصد باشد. به این بیست درصد اصطلاحا نرخ بهره بدون ریسک هم گفته می‌شود).

اکنون فرض کنید می‌خواهید در یک فعالیت اقتصادی (مانند راه‌اندازی یک اغذیه‌فروشی، کافه، سوپرمارکت یا…) سرمایه‌گذاری کنید. ساده‌ترین کار این است که ببینید نرخ بازده این فعالیت اقتصادی چند درصد است و آیا سرمایه‌گذاری در این فعالیت اقتصادی به‌صرفه است یا نه. بدیهی است که معیار سنجش به‌صرفه بودن یا نبودن این سرمایه‌گذاری این است که بازدهی این سرمایه‌گذاری را با نرخ سود بانکی مقایسه کنید. اگر این بازدهی کمتر از بیست درصد (یا همان نرخ سود بدون ریسک) باشد، طبعا منطقی نیست که سرمایه‌تان را وارد این فعالیت اقتصادی کنید، ولی اگر بازدهی بالاتر از بیست درصد باشد آن وقت توجیه کافی برای سرمایه‌گذاری در این فعالیت اقتصادی وجود خواهد داشت.

اصول سرمایه‌گذاری در شرکت‌های بورسی هم به همین سادگی است؛ یعنی باید ببینیم بازدهی شرکتی که می‌خواهیم سهامش را بخریم چه نسبتی با سود بدون ریسک دارد و آیا سرمایه‌گذاری در فعالیت آن شرکت صرفه اقتصادی دارد یا نه.

نکته: در اینجا از مولفه‌های بسیار مهمی همچون میزان رشد شرکت، نرخ تنزیل، ریسک‌های سرمایه‌گذاری، جریان وجوه نقد و… چشمپوشی شده است که هر کدام از این‌ها برای تعیین ارزندگی سهام یک شرکت -یا هر فعالیت اقتصادی دیگر- تعیین‌کننده است. اما نکته اینجاست که همه این‌ها در نهایت در این نکته خلاصه می‌شود که آیا سرمایه‌گذاری در یک فعالیت اقتصادی -مثل فعالیت یک شرکت بورسی- صرفه اقتصادی دارد یا نه.

نسبت پی‌به‌ایی ساده‌ترین راه برای تعیین ارزندگی سهام

اکنون بیایید سراغ یکی از ساده‌ترین، پیچیده‌ترین، مهم‌ترین و البته پرکاربردترین نسبت‌های مالی برویم: نسبت پی‌به‌ای که به صورت P/E هم نمایش داده می‌شود و به آن نسبت قیمت به سود هم می‌گویند. این نسبت در واقع از فرمول زیر به دست می‌آید:

P/E = Price / Earnings Per Share

در این فرمول، P همان قیمت روز سهام است و Earnings Per Share یا EPS عبارت است از مبلغ سود هر سهم شرکت در دوره یک ساله. مثلا در تاریخی این متن نوشته می‌شود، قیمت هر سهم شرکت فولاد مبارکه ۱۴۴۵ تومان است و این شرکت در دوازده ماه اخیر، به ازای هر سهم ۸۰ تومان سود ساخته است. در نتیجه نسبت پی‌به‌ای فولاد از تقسیم عدد ۱۴۴۵ به ۸۰ به دست می‌آید که تقریبا برابر است با ۱۸.

نکته: نسبت P/E و مقدار EPS شرکت‌های بورسی را می‌توانید از صفحه آن شرکت در سایت بورس ببینید. فقط توجه داشته باشید که مقدار P/E و EPS که در سایت بورس می‌بینید، اصطلاحا گذشته‌نگر است و بر مبنای اطلاعات ۱۲ ماه اخیر محاسبه شده است. نسبت P/E تحلیلی برای ۱۲ ماه آینده ممکن است با عددی که در این صفحه می‌بینید، تفاوت جدی داشته باشد. مثلا اگر فرض کنیم فولاد مبارکه طی ۱۲ ماه آینده به ازای هر سهم ۲۰۰ تومان سود خواهد ساخت، آن وقت نسبت P/E تحلیلی یا آینده‌نگر برای این سهم تقریبا برابر با ۷.۲ خواهد بود.

نسبت P/E بدون ریسک

اکنون که با نسبت P/E آشنایی ابتدایی به دست آوردیم، می‌توانیم این نسبت را برای هر نوع سرمایه‌گذاری محاسبه کنیم. بیایید این نسبت را برای حساب‌های سپرده بانکی حساب کنیم. فرض کنید در یک حساب سپرده بانکی با نرخ بیست درصد، ۱۰۰ تومان پول داریم. بنابراین در پایان سال ۲۰ تومان سود به این حساب تعلق می‌گیرد. در نتیجه نسبت P/E برای این حساب بانکی از تقسیم ۱۰۰ به ۲۰ به دست می‌آید که برابر است با عدد ۵.

به‌طور کلی اگر نسبت P/E یک سهم (یا یک فعالیت اقتصادی) کمتر از این عدد باشد، خرید آن سهم (یا سرمایه‌گذاری در آن فعالیت اقتصادی) توجیه اقتصادی دارد، ولی اگر این نسبت برای سهام یک شرکت بالاتر از این عدد باشد (و انتظار نداشته باشیم که این نسبت در آینده کاهش معنی‌داری داشته باشد) آن وقت سرمایه‌گذاری در سهام آن شرکت چندان منطقی نیست.

› شرکت‌ها می‌توانند به‌مرور زمان رشد کنند و از این طریق مقدار محصول بیشتری تولید و روانه بازار کنند. از طرف دیگر، در اقتصادهای تورمی، افزایش نرخ محصولات پدیده‌ای رایج است و در به همین دلیل درآمد ریالی شرکت‌های تولیدکننده هم (حتی اگر مقدار محصولات‌شان افزایش نیابد) می‌تواند افزایش پیدا کند. در نتیجه سرمایه‌گذاران حاضرند سهامی با P/E بالاتر از ۵ هم خریداری کنند.
›› نسبت P/E گرچه برای افراد تازه‌کار راهنمای مناسبی است، اما معمولا به‌خودی خود معنای خاصی ندارد و باید تفسیر شود. نسبت P/E برای شرکت‌ها و صنایع مختلف می‌تواند متفاوت باشد و تفسیرهای متفاوتی هم داشته باشد. در مطالب آینده این نسبت را به طور کامل بررسی خواهیم کرد.

 سرمایه گذاری در بورس برای چه کسانی مناسب است؟

سرمایه گذاری در بورس می‌تواند برای همه مناسب باشد، البته به این شرط که سرمایه‌گذار نسبت به ریسک‌های انواع ابزارهای سرمایه‌گذاری آگاهی داشته باشد. در حال حاضر گزینه‌ها و ابزارهای متنوعی برای سرمایه‌گذاری از طریق بازار سرمایه وجود دارد که می‌تواند شرایط مورد نظر سرمایه‌گذاران مختلف با میزان ریسک‌پذیری متفاوت را تامین کند. صندوق‌های درآمد ثابت قابل معامله در بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری با پشتوانه طلا در کنار انواع اوراق مشارکت با سود ثابت، از کم‌ریسک‌ترین گزینه‌های سرمایه‌گذاری هستند که عملا مانند سرمایه‌گذاری در حساب سپرده بانکی یا خرید طلا عمل می‌کنند.

گزینه‌های دیگری از قبیل صندوق‌های سهامی قابل معامله در بورس برای سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای و آنانی که نمی‌خواهند وقت زیادی برای تحلیل سهام بگذارند مناسب است. کسانی هم که می‌خواهند خودشان مستقیما سهام بخرند، می‌توانند سراغ شرکت‌های بنیادی با ریسک کم و متوسط بروند و با دیدگاه بلندمدت اقدام به خرید سهام این نوع شرکت‌ها بکنند. سرمایه‌گذارانی هم که ریسک‌پذیری بالایی دارند می‌توانند سراغ گزینه‌های پرریسک‌تر (مانند شرکت‌هایی که انتظار می‌رود از زیان‌دهی خارج شوند یا اینکه ممکن است تغییرات بااهمیتی در کسب سود داشته باشند) بروند.

روی هم رفته بورس اوراق بهادار می‌تواند برای هر سرمایه‌گذاری مناسب باشد، به این شرط که سرمایه‌گذار بداند پولش را کجا سرمایه‌گذاری می‌کند و ریسک سرمایه‌گذاری‌هایش چقدر است.

حداقل سرمایه برای ورود به بورس چقدر است؟

در حال حاضر برای ارسال سفارش خرید در انواع اوراق بهادار، کف ۵۰۰ هزار تومانی تعیین شده است. یعنی اگر بخواهید برای خرید سهام شرکتی سفارش خرید بگذارید، ارزش سفارش‌تان باید حداقل ۵۰۰ هزار تومان باشد. البته درمورد عرضه‌های اولیه استثنا وجود دارد و با مبالغ کمتر از این هم می‌شود در عرضه‌های اولیه شرکت کرد.

››› اگر می‌خواهید با سرمایه‌ حداقلی وارد بازار بورس شوید، توصیه می‌کنیم تا مدتی مشخص صرفا در عرضه‌های اولیه سرمایه‌گذاری کنید. سعی کنید درباره شرکت‌هایی که عرضه اولیه می‌شوند اطلاعات بیشتری کسب کنید و سهام شرکت‌هایی را که فکر می‌کنید در میان‌مدت و بلندمدت بازدهی خوبی دارند، در سبدتان نگه دارید. در غیر این صورت، پس از کسب بازدهی کوتاه‌مدت سهام عرضه‌اولیه‌ای‌تان را بفروشید و با سودی که کسب کرده‌اید سهام شرکت‌های بنیادی بخرید.

انواع روش‌های سرمایه‌گذاری در بورس

همان‌طور که اشاره کردیم، سرمایه گذاری در بورس روش‌های مختلفی دارد که می‌تواند برای افراد مختلف مناسب باشد. ولی به‌طور کلی می‌توان گفت سرمایه‌گذاری در بورس به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود.

سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس

این روش برای کسانی مناسب است که اطلاعات زیادی درباره بازار بورس ندارند یا نمی‌خواهند وقت زیادی را صرف تحلیل وضعیت بنیادی شرکت‌ها یا تحلیل تکنیکال روند قیمت سهام مختلف صرف کنند. این دسته از افراد می‌توانند با خرید واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری (صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق‌های سهامی مختلط و صندوق‌های سهامی) به طور غیرمستقیم در بازار بورس سرمایه‌گذاری کنند.

سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس

آن دسته از سرمایه‌گذارانی که ریسک‌پذیرترند و زمان و دانش کافی برای تحلیل وضعیت شرکت‌های بورسی دارند، خودشان مستقیما اقدام به خریدوفروش سهام شرکت‌ها می‌کنند. در این روش تسلط بیشتری نسبت به سرمایه‌گذاری وجود دارد و شخص سرمایه‌گذار تصمیم می‌گیرد که سهام کدام شرکت‌ها را بخرد یا بفروشد.
توصیه می‌کنیم که اگر می‌خواهید وارد بازار بورس شوید، در همان گام نخست سراغ سرمایه‌گذاری مستقیم نروید. سعی کنید بخش اصلی سرمایه‌تان را به صورت غیرمستقیم در بورس سرمایه‌گذاری کنید و با بخش کوچک‌تری از سرمایه، سهام شرکت‌های مختلف را خریدوفروش کنید تا با نوسان‌های بازار سرمایه آشنا شوید. بعد از آنکه دانش و تجربه کافی در این زمینه به دست آوردید، می‌توانید رفته‌رفته سرمایه‌تان را در بخش سرمایه‌گذاری مستقیم افزایش بدهید.

سود سرمایه گذاری در بورس به چه صورت است؟

به‌طور کلی سرمایه‌گذاری در بورس از دو طریق می‌تواند سودآوری داشته باشد: از طریق سود تقسیمی سالانه و افزایش قیمت سهام به مرور زمان.

سود تقسیمی سالانه

بسیاری از شرکت‌های بورسی (نه همه آن‌ها) هر سال مقداری سود می‌سازند و بخشی از این سود را بین سهامدارن‌شان تقسیم می‌کنند. (هدف از فعالیت اقتصادی در همه جای دنیا همین است!) هر کسی که هنگام تشکیل مجمع عادی سالانه یک شرکت، صاحب بخشی از سهام آن شرکت باشد، شرایط دریافت سود مجمع را خواهد داشت.
دقت کنید که شرکت‌های بورسی سیاست‌های مختلفی برای تقسیم سود دارند. بعضی از آن‌ها سودی تقسیم نمی‌کنند و سود حاصل از فعالیت‌شان را دوباره سرمایه‌گذاری می‌کنند تا فعالیت شرکت را گسترش بدهند. بعضی از شرکت‌ها هم هستند که سیاست تقسیم سود حداکثری دارند و تقریبا تمام سود حاصل از فعالیت سالانه شرکت را بین سهامداران‌شان تقسیم می‌کنند. پس اگر دنبال دریافت سود مجمع هستید، باید سیاست تقسیم سود شرکت در چند سال گذشته را بررسی کنید و ببینید شرکت چه مقدار سود بین سهامدارانش توزیع می‌کند.

سود سرمایه‌ای

سود سرمایه‌ای یا Capital Gain در واقع همان سود ناشی از افزایش قیمت سهام در گذر زمان است. مثلا اگر سهامی را با قیمت صد تومان بخرید و بعد از چند ماه با قیمت دویست تومان بفروشید، سود سرمایه‌ای کسب کرده‌اید. این نوع دیگری از سود حاصل از سرمایه گذاری در بورس است.

مزایا و معایب سرمایه گذاری در بورس

سرمایه‌گذاری در بورس مزیت‌های زیادی برای اقتصاد کشور دارد، زیرا بازار بورس می‌تواند ابزاری برای تامین مالی شرکت‌های بورسی و در نتیجه رشد اقتصادی باشد. اما مهم‌ترین مزیت بورس برای افراد عادی این است که این افراد می‌توانند از طریق بازار بورس، سودی بالاتر از سود بانکی یا سود بدون ریسک کسب کنند.

یکی دیگر از مزیت‌های بازار بورس این است که با هر سرمایه‌ای می‌توان در فعالیت اقتصادی شرکت‌های مختلف سهیم شد. همان‌طور که گفتیم، با سرمایه حداقلی می‌توانید در عرضه‌های اولیه شرکت کنید و با سرمایه‌های بسیار بالا هم می‌‌توانید با خیال راحت سهام شرکت‌های بنیادی و سودآور را بخرید.

اما سرمایه گذاری در بورس معایب خودش را هم دارد. سرمایه‌گذاری در بورس همان‌طور که می‌تواند سرمایه‌تان را چند برابر کند، ممکن است بخش زیادی از سرمایه‌تان را هم به باد بدهد. بخصوص اگر نسبت به ریسک‌های بازار سرمایه آگاهی نداشته باشید و معیار مشخصی برای ارزشیابی سهام شرکت‌ها نداشته باشید، ممکن است به‌راحتی سرمایه‌تان را به باد بدهید.

حتی با فرض اینکه دانش مالی کافی داشته باشید و معامله‌گر خوبی هم باشید، در برابر ریسک‌های سیستماتیک کاری از دست‌تان برنمی‌آید. تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی و سیاسی از مواردی هستند که می‌تواند وضعیت سودآوری شرکت‌ها را دستخوش تغییر کند و به سهامداران زیان وارد کند. اتفاقات پیشبینی‌نشده‌ای مانند شیوع بیماری‌ هم می‌تواند فعالیت شرکت‌ها را مختل کند و به سهامداران‌شان ضرر بزند.

روی هم رفته، سود بورس تضمینی نیست (برخلاف اوراق مشارکت یا حساب‌های سپرده بانکی) و هنگام سرمایه‌گذاری در بورس باید به این نکته توجه کافی داشته باشیم.